Rijaloet, wagel wagel

 

 

Rijaloet wagel wagel
Rijaloet wagel
Hei, t ‘is mer retsjepoe
Hei,’t is mer kakkedoe
A poeh!

En veer höbbe de mode gevoonde Tre-le, tre-le
En veer höbbe de Mode gevoonde Tre-le-le
Vivajoes koffiedoes
Vivejas koffiedras
Hei,’t is mer retsjepoe!

“Rijaloet wagel” is ’n hiel aajd Mestreechs leedsje. Euver d’n awwerdom en d’n oersprunk, dao heet me ziech euver gevreigeld. Wee ’t bij ’t rechte ind heet weit iech neet. Dao woort gevreigeld euver de ierste stök vaan dit leed, en de res, en euver d’n oersprunk vaan ’t woord “retsjepoe”. Laote v’r ‘ns kieke wat de versjèllende meininge zien:

— Sjarel Thewissen, historicus oet de veurige iew, zeet tot heer dink tot dit leedsje al gezoonge woort in 1748/1749. Lodewijk XV had Mestreech ingenome. Heer had geproffiteerd vaan d’n Oostenriekse Successieoorlog. Mestreech waor in deen tied ’n zier gewèlde stad. Meh toen de vrede vaan Aoke geslote woort mós heer Mestreech verlaote. Heer heet nog geperbeerd um de vesting Mestreech boete die vrede te hawwe meh dat is häöm neet gelök. Wie de Franse piotte gepak en gezak Mestreech verlete stoonte de Mestreechtenere langs de kant vaan de weeg te kieke. Dao weurt gezag tot de Mestreechse volksvrouwe bij “hei ’t is mer retsjepoe, hei ’t is mer kakkedoe, apoe” ziech op hun hoeke zatte en hunne rok umhoeg goejde. ‘Dat waor zwoer beleidegend, ech e teike vaan minachting. ‘Retsjepoe’ is volges Sjarel ’n verbastering vaan ’t Franse rrace de puces of poux’. Letterlek ‘ras vaan vlu of luis’.

— Olterdissen de bekinde sjrijver daorentege zeet in zien”Prozawerke” tot aw lui häöm verteld höbbe wie hun awwers d’n oettoch vaan de tróppe vaan Napoleóng in 1813 nog mètgemaak hadde. Toen sjijne de vrouwe dat zelfde (die rök umhoeggoeje) gedoon te höbbe.

— Endepols (wetensjapper), vaan d’n “Diksjenaer vaan ’t Mestreechs”, beweert tot dao gaar gei bewies is veur al dees veuroonderstèllinge. Dee dink tot ’t ‘rij’ in ‘rijaloet’ kump vaan ’t neet mie gebruukde woord ‘rei’ in de beteikenis vaan dans. Heer zeet euver ’t woord “retsjepoe”: mesjiens beteikent ‘retsje’ aofval en is “poe” e tössewerpsel dat aofkier oetdrök

— Broeder Ananias de Vries, verzameleer vaan aw Mestreechse leedsjes, zeet tot in Roermund e leedsje is dat indeg mèt:”Het is Murjenneke poes”. De broeder dink tot dat oersprunkelek “Het is Marjètsje poe” gewees is en tot zoe “retsjepoe” in de wereld kaom.

— Lou Spronck, historicus, heet weer ’n aander meining. Iech laot häöm aon ’t woord. Heer zeet: Retsjepoe kump elders in Limburg neet veur; wel repke de peu, boe-mèt in Roermund, Herten en Weert ‘volk vaan lieg allooi’ weurt aangeduid. In Nederweert en Tungelroy bestoon de variante repke de puuë, resp. repke de pluu. ‘Repke’ is ’t verkleinwoord vaan ‘rap’, dat hei ‘aofval’ en ‘lieg volk’ beteikent. Dit ‘rap’ is woersjijnelek samegevalle met ’t wäördsje ‘rap’ es verkorte vörm van ‘rapalje’: sameraapsel, sjoem van ’t volk, in ’t Hollands Jan Rap en zijn maat. Repke de peu is in Mestreech gewore tot retsjepoe. Daobij is ’t woord ‘retsjeveu’ (klei-aofval bij ’t vörme vaan eerdewerk) meugelek vaan invloed gewees. Oondertösse vraog t element -poe, -peu, -puuë, -pluu nog um ’n verklaoring. Wim Kuipers hèlt ’t op “een sameklooontering van rapalje en gepeupel”. Endepols dink – kiek bove – aon de meugelekheid vaan -poe es- “een tussenwerpsel, dat afkeer uitdrukt”. Iech (Lou Spronck) höb de neiging Endepols te volge. Derhalve concludeer iech, tot retsjepoe gein verbastering is van ‘race de poux’, meh woerschijnelek oontstande is oet ‘rap + tussenwerpsel’. Dat waore dus de waörd vaan Lou Spronck.

— Daan is nog ’n theorie vaan ‘ne lezer oet de Maasgouw. In de Maasgouw vaan 1879 gief de redactie vaan ’t blaad commentaar op ’n ingesjik stök. De redactie wijs d’n inzender drop tot dit leedsje väöl awwer is en al gezoonge woort in 1678 bij ’t tröktrekke vaan (alweer) de Franse tróppe. Nouw lui, zeuk ’t uuch noe mer oet. ’t Verhaol vaan de wegtrekkende Franse vin iechzelf ’t leukste, meh of ’t ouch histories ’t mies veur de hand ligk, is de vraog! Zoewied ’t ierste deil vaan ’t leedsje. Hei-oonder zeet geer dat stökske oet De Maasgouw mèt commentaar vaan de redactie:

Veur ’t twiede deil vaan ’t leedsje “En veer höbbe de Modde (dinkelek verbasterd tot Mode) gevoonde” zien ouch weer meiningsversjèlle. ’t Is vaan lateren daotum en zouw sloon op ‘ne Wiekeneer oet de 2e hèlf vaan de 18e ieuw, dee dinkelek Modde hètde. Heer waor ‘nen echte sjoute! Dat beteikent zoeget wie ‘nen have gare ,’ne grapjas, boemèt me väöl plezeer kós beleve. ‘Sjoute’ of ‘sjoutemeier’, dat woort ouch gezag. Bij eder fieske wouw me dee debij höbbe. Dee mins waor eigelek noets in zien hoes. Es e fies waor en Modde waor neet debij daan gónge ze häöm zeuke. En es ze häöm gevoonde hadde zónge ze : En veer höbbe de Modde gevoonde, tre le, tre le. Daan maakde de lui ‘ne groete slinger en dansde oonder aonveuring vaan Modde door de stad nao de Merret. Dao woort in ‘ne cirkel um ’t stadhoes gedans. Wie dit leedsje es dansleedsje gebruuk woort goejde de dames neet mie hunne rok umhoeg, dat snap ger. Get aanders woort gedoon. Bij “kakkedoe, apoe (soms zag me ouch joechoe) leet ederein ziech op de groond valle, d’n eine op d’n aandere. Geer kint uuch veurstèlle tot dat groete hilariteit veroorzaakde.

D’n historicus Lou Spronck heet hei-euver ouch weer, hiel intressant, ’n gans aander theorie. Heer dink aanders euver ‘Modde” en ‘Mode’ en vesteg de aondach op ’t fenomeen “Tour à la mode”. Dat waor e vermaak vaan de rieke jäög, die mèt koutse door de straote vaan de stad reej. De ‘joonkers’ in tegeneuvergestèlde riechting es de ‘juffrouwe’ en op bepaolde punte kruusde hunne weeg ziech. Soms woort halt gehawwe um get mèt ein te vertèlle. ’t Volk leep oet um die ‘modieus toure’ te kinne zien en ’t leedsje zouw hei-op trök sloon. Lou Spronck plaots ’t leedsje in de periode 1650-1750.

Es lèste nog ’t volgende: Schumacher, ‘ne Mestreechteneer gebore in oongeveer 1850, vertèlt in zien “Gedinksjrifte” (‘nen trökblik op zie leve) tot op de maondagmiddag vaan de vastelaovend op ’t midde vaan de Vriethof ’t leedsje “Rijaloet wagel” woort gezoonge. Ouch “Soldere, soldere, de ketel is kaopot” en “In de Staat dao steit ’n juffrouw”.